Nedavni, čini se logičan, vapaj jedne opštine da iz jednog kantona pređe u drugi mnogi su ocijenili kao otvaranje Pandorine kutije.
Unutrašnje uređenje Bosne i Hercegovine uspostavljeno Dejtonskim mirovnim sporazumom sastoji se od dva entiteta: Republike Srpske i Federacije BiH. Dok u RS postoje dva nivoa vlasti: lokalni, odnosno opštinski sa pratećim vijećem i entitetski sa dvodomnom skupštinom, Federacija je organizovana mnogo komplikovanije. Svaka opština ima svoje vijeće, zatim 10 kantona, sa po 10 vlada, 10 skupština, pa do entitetske vlade i dvodomnog parlamenta. Ovakvom uređenju Federacije kumovao je Washingtonski sporazum, potpisan 1994. godine, kojim su, uz dogovor tadašnje Republike BiH i Hrvatske zajednice Herceg Bosna, okončana neprijateljstva između Armije BiH i Hrvatskog vijeća obrane, te uspostavljena administrativna podjela kakva postoji i danas. Konačno razgraničenje uslijedilo je daljim mučnim i teškim pregovorima koji su kulminirali u najmanju ruku nelogičnom podjelom. Ekspert za ustavno pravo Kasim Trnka:
"Jer se, nažalost, opet vodilo računa kako da se postigne većinska pripadnost Bošnjaka ili Hrvata. Nakon svih velikih natezanja je napravljena ovakva situacija kakva je napravljena - da bi se vrlo brzo pokazalo da to ne odgovara onim suštinskim, ekonomskim, saobraćajnim, tradicionalnim i drugim kriterijima".
Šesnaest godina kasnije došlo je i do prvih zahtjeva za ono što građani smatraju logičnim pripajanjem centrima kojima su gravitirali i prije rata. Pa tako nakon što je zahtjev Olova za pripajanje Sarajevskom kantonu, od koga je udaljen svega 40 kilometara, a od administrativnog sjedišta u Zenici više od 100, poprimio ozbiljnu dimenziju, Federaciju BiH počeo je nagrizati problem unutrašnjeg preuređenja, odnosno pokretanja novih zahtjeva za drugačijom vrstom organizacije kantona. Iako bi u središtu pažnje trebala biti organizacija po ekonomskom principu, u mogućnosti preustroja ponovo je prisutan nacionalni kriterij, koji je čini nemogućom za funkcionisanje, smatra zastupnik HSS-a u federalnom Parlamentu Ante Čolak. Prepreka preuređenju Federacije po principu regija čime bi se ukinuli kantoni nema, osim što to nacionalne elite ne žele, kaže Čolak:
"I sve ono što je iole državna nadležnost, a sad je u federalnoj nadležnosti, ustavnim zakonom prenijeti na institucije BiH, a ono što su kantoni uzurpirali od loklanih vlasti u smislu nadležnosti i prihoda vratiti i kapacitirati lokalne vlasti. Te regije ovako osmišljene bi imale samo prenesene nadležnosti. I na taj način bi se u Federaciji na godišnoj razini uštedjelo 2,5 milijarde KM".
Preuređenje Federacije ima učešća i na sistem odlučivanja na nivou BiH, ali se to pitanje, tvrdi Čolak, može bezbolno riješiti:
"S obzirom da ne bi bilo Federacije, iz Federacije ne bi bilo entitetskog glasanja, ali onda uvedemo princip regionalnog izjašnjavanja i kažemo da određeni broj regija, tri ili četiri, imaju pravo veta u Zastupničkom domu na onaj dio zakona koji se odnosi na Federaciju". Prisutni su zahtjevi i drugih opština, poput Vareša za pripajanje Sarajevu ili Kreševa Hercegovačko-neretvanskom kantonu, kojem bi se, prema raspoloženju građana, rado pripojio i Kiseljak. Međutim, dio ovih motiva leži u nacionalnom grupisanju koje nije dobro, kaže zastupnik Stranke za BiH u federalnom Parlamentu Mehmed Žilić:
"Nacionalna regionalizacija neće nam nikakvo dobro donijeti. Neće to ni Srbima donijeti dobro. I natjeraće i njih kad-tad u smislu ekonomske regionalizacije koja pripadnost ide jedna prema drugoj. Npr. Šekovići su uvijek pripadali Tuzli, Vlasenica je uvijek pripadala Tuzli, Bijeljina je pripadala Tuzli - to je logično".
Trnka kaže kako se strane mogu dogovoriti, ali da se preustrojem otvara Pandorina kutija:
"Jer će se onda opet voditi rasprava je li primaran nacionalni ili su primarni neki drugi, realni kriteriji, sa kojima, inače, Evropa operiše. Upravo se to potvrdilo - nakon prvog, formalnog zahtjeva u Parlamentu Federacije pojavili su se drugi, brojni zahtjevi. To vjerovatno treba gledati u kontekstu sa pozicijom hrvtaskih političkih stranaka koje, inače, kažu da su nezadovoljne sa situacijom u Federaciji i gdje se ponovo oživljava priča o mogućem trećem entitetu".
Činjenica je da hrvatski narod u BiH nije zadovoljan trenutnim ustrojem, za koji kažu da je sastavljen od entiteta dva naroda. Tim tragom postoje inicijative da se kantoni sa hrvatskom većinom objedine u jednu administrativnu cjelinu. Rješenje za Hrvate se u svakom sličaju mora naći, kaže zastupnik HDZ-a BiH u državnom Parlamentu Ivo Miro Jović:
"To je točno da dva naroda imaju svoje entitete. Nužno je za Hrvate tražiti neko rješenje. Međutim, ne znam je li to upravo na ovaj način - pomjeranjem granica kantona. Nemoguće je napraviti da teritorij bude ekskluzivan, ali da može se napraviti sa razumnim elementima u koji bi bili utkani i nacionalni, ja sam siguran da to može".
Međutim, pitanje je šta sa Posavinom i drugim dijelovima Federacije u kojima su Hrvati također značajna većina i koji bi bio odsječen. Ljudska prava su najbitnija, tvrdi Čolak, ali problem je u nedostatku kriterija i interesima nacionalne elite:
"To nije interes onima koji žive od ovoga sistema. A to su naše nazovi političke elite u ovome trenutku koje provode ratne politike. I oni samo gledaju etnoteritorijalni ustroj ove zemlje".
Tako se priča o preuređenju Federacije BiH zapravo vrti oko priče o prvenstveno nacionalnom pitanju i uglavnom trećem entitetu. O ekonomskim, ljudskim, obrazovnim i svim drugim pravima onih koji su više od stotinu kiolometara daleko od svog administrativnog sjedišta, misli se samo u tom kontekstu. U drugom je planu i neodrživost sistema koji guta više novca nego što bi mogla podnijeti i daleko razvijenija zemlja.

Ostale vijestiArhiva